Parquettering
Het Parquette vestigingsspel in de tentoonstelling TEAMWORK in Museum de Paviljoens Almere van oktober 2008 tot maart 2009
Laat geschiedenis ontstaan
Almere heeft nog steeds zó veel ruimte dat nieuwe woonwijken probleemloos naast elkaar kunnen worden gerealiseerd. Deze nieuwe wijken worden volledig ingericht naar de wensen en mogelijkheden van de tijd waarin ze ontstaan. De ondergrond waarop de wijken worden gebouwd biedt weinig beperkingen zoals dat op het ‘oude land’ vaak wel het geval is. Bestaande bebouwing of bijzondere ‘oude natuur’ staan niet in de weg. Dat is een gemis, want juist in de confrontatie met deze beperkingen kunnen deze wijken zich tot nog bijzonderder gebieden ontwikkelen.
De Parquettering methode van Hans Venhuizen maakt het mogelijk om nog vóór het ontwerpproces geschiedenis in een gebied te laten ontstaan om daarmee de nieuw te bouwen stad verbijzonderende beperkingen op te leggen. Door het spelen van een spel tussen Woonconsumenten en Pioniers ontstaan in de Kustzone fragmenten van nieuwe vestigingen die de krenten in de toekomstige stedelijke pap zullen zijn. Als ultieme daad van het zich eigen maken van het gebied, is de maquette opgezaagd en geherschikt als een visgraat parketvloer. Zodat we ons er zelfs op de schaal van de stad helemaal bij thuis kunnen voelen.
TABULA PLENA
De ‘Founding Fathers’ van Almere hadden een vooruitziende blik. Ze realiseerden zich dat er in de toekomst vele trends, smaken en wensen in de stad hun plek zouden moeten vinden waar zij op dat moment nog geen weet van hadden. Ze ontwierpen de stad dan ook als een ruim stedenbouwkundig raamwerk waarbinnen al die toekomstige plannen hun plek zouden kunnen vinden. Die opzet maakte het mogelijk dat complete woongebieden in één keer konden worden gerealiseerd precies binnen de wensen, trends en mogelijkheden van de tijd. Almere werd zo een optelsom van ‘ideale’ woongebieden die elkaar nergens werkelijk concurrentie aandoen, maar vreedzaam naast elkaar bestaan.
Deze vooruitziende blik van stedenbouwkundige conflictvermijding heeft echter ook nadelige kanten. Er is een vergelijking te trekken met het verkeerssysteem in Almere. Ook dit is ontworpen vanuit respect voor de verschillende vervoersstromen en probeert zoveel mogelijk conflicten tussen auto’s, bussen, fietsers en voetgangers te vermijden. Maar daar waar die vervoersstromen dan uiteindelijk toch op elkaar stoten kunnen die confrontaties des te ingrijpender zijn. Doorgaans is de verkeersdeelnemer namelijk niet op confrontatie bedacht, in de normale, gewenste en veelal bereikte situatie ontbreekt immers het conflict. Dit gaat ten koste van de ‘risicocompetentie’ van de verkeersdeelnemers, waarmee het vermogen om met conflicten om te gaan afneemt. Kinderen die in de oude steden opgroeien lopen weliswaar meer risico in het verkeer maar zijn zich veel meer bewust van confrontaties. In hún leefomgeving is het conflict geen abnormaliteit maar een dagelijks bestanddeel.
Een stedenbouwkundig ontstaansproces is ook in Almere nooit zonder conflicten tot een goed einde te brengen. Conflicten kunnen zich voortdurend afspelen tussen overheden, bouwers en bewoners en zo een grote invloed op de wijken die daaruit ontstaan hebben. Maar die conflicten spelen zich doorgaans in de processen tussen mensen en overheden af, de fysieke kwaliteiten van de plek waar gebouwd wordt spelen daarin in Almere een ondergeschikte rol. De ene wijk wordt naast de andere gerealiseerd volgens een in zichzelf gekeerd plan dat is opgesteld volgens de smaak van dat moment. Wanneer die woningen zijn afgeschreven of achterhaald, kunnen die wijken probleemloos worden vervangen voor de dan geldende utopie. Zodat ook op de stedenbouwkundige schaal kan worden doorgegaan met het vermijden van conflicten.
In het winkelhart van de stad zijn een aantal jaren geleden voor het eerst gebouwen gesloopt. Hoewel ook hier van begin af aan zorgvuldig velden waren opengelaten voor een conflictloze toekomstige invulling, maakten de plannen voor het winkelcentrum van OMA de sloop noodzakelijk. OMA ging het conflict met het aanwezige aan en heeft daaruit een tot de verbeelding sprekend winkelcentrum laten ontstaan. Het waren niet de onbegrensde mogelijkheden maar juist de beperkingen van de locatie die het plan zijn extra kwaliteit mee wisten te geven. Meer nog dan de noodzakelijke sloop moet dit spel met de fysieke beperkingen als een ommekeer in de stedenbouwkundige geschiedenis van Almere worden gezien.
Dit spel met de fysieke beperkingen kan ook bewust worden ingezet op plaatsen waar die beperkingen niet meteen voor het oprapen liggen zoals bijvoorbeeld in de kustzone van Almere. De dijk en de aangeplante bomenlanen in het gebied bieden weliswaar mogelijke aanknopingspunten voor de toekomstige ontwikkelingen maar ook deze beperkingen staan de gewenste ‘onbeschreven blad-situatie’, of Tabula Rasa-ontwikkeling geenszins in de weg. De Parquettering aanpak van Bureau Venhuizen maakt het mogelijk om nog vóór het ontwerpproces in het gebied geschiedenis te laten ontstaan die het gewenste ideaalplan serieuze, en daarmee verbijzonderende concurrentie aan gaat doen. De Parquettering zorgt voor een ‘beschreven blad-situatie’, een Tabula Plena.
Parquettering is een methode die Hans Venhuizen in 1991 ontwikkelde. Het resultaat is niet het definitieve eindbeeldontwerp van de gewenste situatie, maar levert een sterk ‘beginbeeldontwerp’ op. Dit beginbeeld is ontstaan vanuit een spel met de omstandigheden rondom de planvorming van de plek die zijn gefilterd uit de recent opgestelde Almere Principles. Het beginbeeld is geen einddoel op zich maar veroorzaakt sterke incidenten die vervolgens eigen aan de plek worden. Deze incidenten zorgen op hun beurt weer voor obstakels en beperkingen van het contextloze ideaalplan, en daarmee voor een verbijzonderende imperfectie van het ontstaansproces. Op het beginbeeldontwerp worden de toekomstige wensen en plannen van bestuurders, projectontwikkelaars en zelfbouwers vervolgens geprojecteerd. Deze plannen worden daarmee gedwongen zich aan te passen aan het beginbeeld. Eventuele reeds ontstane vestigingen te respecteren en ontwikkelingslijnen daaruit op te nemen in het eigen plan. Daarmee heeft de Parquettering een geschiedenis laten ontstaan én laten wortelschieten in een goeddeels contextloze situatie.
